آخربيني
يكي ديگر از خواص عقل كه تربيت عقل افراد بايد بر اين اساس باشد
مسأله آينده را به حساب آوردن است كه روي اين مطلب نيز در تربيتهاي
اسلامي زياد تكيه ميشود كه خودتان را در زمان حال حبس نكنيد ، به آينده
توجه داشته باشيد و عواقب و لوازم و نتايج نهائي كار را در نظر بگيريد .
حديث معروفي هست كه ما در " داستان راستان " نقل كردهايم كه شخصي
ميآيد خدمت حضرت رسول و عرض ميكند : يا رسولالله ! مرا موعظه بفرمائيد
. حضرت به او فرمود : آيا اگر بگويم به كار ميبندي ؟ گفت : بلي . باز
حضرت تكرار كرد : آيا اگر بگويم به راستي به كار ميبندي ؟ گفت : بلي .
يك دفعه ديگر هم حضرت اين جمله را تكرار فرمود . اين سه بار تكرار كردن
براي اين بود كه حضرت ميخواست كاملا او را براي آن حرفي كه ميخواهد
بگويد آماده كند . همينكه سه بار از او اقرار گرفتند و آمادهاش كردند
فرمودند : « اذا هممت بامر فتدبر عاقبته » " هر كاري را كه به آن
تصميم ميگيري ، آن آخرهايش را نگاه كن " . و همين است كه در ادبيات اسلامي تحت عنوان "
آخر بيني " آمده است ، مخصوصا در " مثنوي " در اين زمينه زياد بحث
شده است . ميگويد :
اين هوي پرحرص و حالي بين بود
عقل را انديشه يوم الدين بود
هر كه آخر بين بود او مؤمن است
هركه آخور بين بود او بيدن است