ملاك ، زياد استاد ديدن نيست.

ما در ميان استادهاي خودمان آن استادهايي را مي‏ديديم ابتكار دارند كه‏

زياد معلم نديده بودند . شيخ انصاري كه يكي از مبتكرترين فقهاي صدو پنجاه‏

سال اخير است ، از تمام علماي فعلي كمتر استاد ديده ، يعني دوره استاد

ديدنش بسيار كم بوده است . طلبه‏اي بود كه رفت نجف . مختصري استادهاي‏

نجف را ديد . بعد خودش راه افتاد دنبال استادهاي متنوع . رفت مشهد .

مدتي در مشهد ماند . خيلي نپسنديد . به تهران آمد . تهران هم خيلي نماند

. رفت اصفهان ، اصفهان كمي بيشتر ماند . آقا سيد محمد باقر حجةالاسلام ،

در اين شهر و معلم " رجال " بود . در فن " رجال " چيزهايي ياد گرفت‏

. بعد رفت كاشان . سه سال كاشان ماند . نراقيها كاشان بودند . آنجا از

همه جا بيشتر ماند . يعني همه دوره معلم ديدن او ، اگر حساب كنيد به ده‏

سال نمي‏رسد . در صورتي كه ديگران بيست سال و بيست و پنج سال و سي سال معلم ديده‏اند . آقاي بروجردي را اغلب ايراد

مي‏گرفتند كه كم استاد ديده ، و از نظر ما حسنش همين بود كه خيلي استاد

نديده بود . ايشان هم كم استاد نديده بود ، ده دوازده سال استادهاي درجه‏

اول ديده بود ، هفت هشت سال نجف و سه چهار سال اصفهان استاد ديده بود

، ولي نجفيها قبولش نمي‏كردند ، مي‏گفتند اين استاد كم ديده ، مثلا بايد سي‏

سال استاد ديده باشد . و به همين دليل كه كمتر استاد ديده بود ، ابتكارش‏

از اغلب آن علما بيشتر بود ، يعني فكر مي‏كرد ، مسائل ، مسائلي است كه‏

خودش فكر مي‏كرد . مجال فكر كردن داشت .

به هر حال خيال نمي‏كنم اين مسأله جاي ترديد باشد كه در آموزش و پرورش‏

، هدف بايد رشد فكري دادن به متعلم و به جامعه باشد . تعليم دهنده و

مربي هر كه هست : معلم است ، استاد است ، خطيب است ، واعظ است ،

بايد كوشش كند كه [ به شخص ] رشد فكري يعني قوه تجزيه و تحليل بدهد ،

نه اينكه تمام همش اين باشد كه هي بياموزيد ، هي فراگيريد ، هي حفظ كنيد

. در اين صورت چيزي نخواهد شد . و آنچه كه ما راجع به تعقل مي‏بينيم ،

تعقل همان فكر كردن است ، نيروي فكر كردن خود شخص است كه استنباط بكند

، اجتهاد بكند ، رد فرع بر اصل بكند .